Blessureleed (2)

Gisteren had ik een stukje over de meniscus, dit keer over de (voorste)kruisbandletsels en dat in 25 vragen (gegoogled).


1) Wat zijn kruisbanden eigenlijk?
Hiervoor even een stukje anatomie. De knie bestaat uit drie botten. Allereerst het bovenbeen (os femur) en het scheenbeen (os tibia) en ook nog de knieschijf (patella). Daarnaast zijn er, per knie, nog twee menisci. Dat zijn kraakbeen schijfjes die ervoor zorgen dat de boel goed passend functioneert en die bovendien bijdragen aan de schokdemping bij het lopen. De patella en menisci doet in dit verhaal even niet mee.

Het bovenbeen en scheenbeen mogen niet van elkaar afschieten maar moeten zowel bij gestrekt als bij gebogen knie netjes tegen elkaar blijven zitten. Aan de beide buitenzijden van de knie zitten gewrichtsbanden (ligamenten) die er voor zorgen dat de botten strak tegen elkaar aan blijven zitten en zorgen voor de zijwaartse stabiliteit. Aan de binnenkant in de knie zitten twee kruisbanden die regelen dat het onderbeen niet voor- of achterwaarts weg kan schieten. De voorste kruisband verhindert dat het scheenbeen voorwaarts kan verdwijnen en de achterste kruisband doet dit voor de achterwaartse beweging. Bovendien zorgen zij er beiden voor dat er heel beperkte draaiing in de knie mogelijk is.

Voor de volledigheid. Deze hele knie, behalve de buitenste gewrichtsband (laterale band), zit in één gewrichtskapsel.

2) Waarom heten ze kruisbanden?
Ze heten zo omdat zij elkaar in de knie kruisen. Voor de liefhebbers: De voorste kruisband komt van het bovenbeen achter/buiten (lateraal) en gaat naar het onderbeen voor/binnen (mediaal). De achterste kruisband komt van het bovenbeen voor/binnen en gaat naar het onderbeen achter/buiten.

3) Welk van die kruisbanden geeft de meeste problemen?
Dat is de voorste kruisband. Blessures aan de achterste kruisband komen maar weinig voor. Een enkele keer krijgt een voetbalkeeper een schop tegen de scheen van zijn standbeen. Zijn onderbeen knalt dan naar achteren en dan kan de achterste kruisband scheuren.

4) Oké, dan verder met die voorste kruisband. Wat kan daaraan kapot gaan?
De band kan verrekken, gedeeltelijk inscheuren en helemaal (dwars) doorscheuren.

5) Hoe kan dat gebeuren?
Hiervoor zijn helaas vele mogelijkheden. De bekendste is bij voetbal als een schotpoging met de binnenzijde van de voet (dus iets geroteerd kniegewricht en kruisband op spanning) wordt gedaan en de tegenstander blokkeert dit. Een andere favoriet is vallen bij skiën waarbij de binding niet losspringt of blijven haken achter een slalompoortje. Deze blessure kan verder ontstaan bij alle sporten met veel draaimomenten, kapbewegingen, snel afremmen en landingen (afsprong).

6) Zijn er ook nog bepaalde risicogroepen aan te wijzen?
Ja helaas wel. Deze groep maakt circa 50% van de bevolking uit. Er is vastgesteld dat vrouwen, bij gelijke sportomvang, een veel groter risico op voorste kruisbandletsel hebben dan mannen. Voor voetbal een factor 2 en voor basketbal zelfs vier keer zoveel als bij mannen.

7) Hoe komt dat?
Dat is waarschijnlijk een combinatie van factoren. Allereerst zijn er wat anatomische verschillen met mannen. Zo is de ruimte in de knie waar de kruisbanden zitten kleiner. Hierdoor komen ze eerder in de knel en beschadigen sneller. Door het bredere bekken hebben de knieën van vrouwen een iets grotere zijwaartse hoek ("x-benen"). Ook zijn de hamstrings, die de kruisband helpen bij zijn werk, bij vrouwen minder sterk. Vervolgens werkt het hormoon oestrogeen ook niet gunstig. De opbouw van de banden is hierdoor trager en ook zijn ze periodiek wat slapper. Tenslotte speelt mee dat vrouwen vaak later gaan sporten waardoor hun algemene conditie, kracht en motoriek iets minder ontwikkeld is. Dit laatste zal over enkele jaren waarschijnlijk geen rol meer spelen.

8) Daar word ik niet vrolijk van. Maar hoe weet je dat je een VKB letsel hebt?
Dat hangt af van de ernst van de situatie.

9) Zullen we maar rustig beginnen met een verrekking?
Dat is graad 1. Dan weet je vaak dat je je "verstapt" hebt. De volgende dag is de knie soms iets dik maar blijft stabiel. Wel kan de knie langdurig pijnlijk zijn. Met wat voorzichtigheid gaat dit vanzelf over.

10) Wat is dan graad 2?
Hier is de VKB gedeeltelijk gescheurd. De knie wordt dik en kan instabiel aanvoelen.

11) Ik vrees het ergste voor graad 3?
Inderdaad. Hier is de VKB geheel doorgescheurd en wordt de knie onmiddellijk (binnen enkele uren) dik en voelt instabiel aan. In ongeveer 80% van de gevallen heeft de sporter iets horen knappen. Als je echt pech hebt zijn ook een meniscus en de mediale band kapot.

12) Wat moet je doen als je iets vermoedt?
Je kan niet veel. Goed koelen en het been hoogleggen is het wel zo'n beetje. Een drukverband is nuttig maar kan pijnlijk zijn. Bovendien zal je het steeds moeten verwijderen om te kunnen koelen. Als je een graad 2 of 3 letsel vermoedt of twijfelt moet je in ieder geval direct langs de dokter of eerste hulp voor een goede diagnose.

13) Hoe gaan ze daar de diagnose stellen?
De eerste indicatie is de snelheid waarmee de knie dik is geworden. Is dat binnen enkele uren het geval dan zit er meestal ook bloed in de knie en is verder onderzoek te pijnlijk. Door wat bloed weg te halen zal de druk verminderen en wordt onderzoek wel mogelijk.

Als je dan op je rug ligt, met gebogen knie, kan de dokter normaal gesproken het onderbeen niet voorwaarts bewegen t.o.v. het bovenbeen. Als dat wel lukt is er zeker sprake van een VKB letsel.

In het ziekenhuis zal men dan meestal ook nog een röntgenfoto maken om eventuele botbreuken uit te sluiten. Ook een diagnostische kijkoperatie zal meestal gedaan worden.

14) Fijn. We weten nu wat het is, hoe je er aan kan komen en hoe het wordt vastgesteld. Hoe kom je er weer vanaf?
Dat hangt van de ernst af en de eerste dag is dat ook nog niet in te schatten. Met graad 1 en 2 is rust en fysiotherapie vaak afdoende. De ergste pijn verdwijnt na ongeveer twee weken. Volledig herstel zal langer duren.

15) Wat doet de fysiotherapeut?
Deze zal helpen de knie weer te laten buigen en je laten oefenen om de spierkracht in het bovenbeen te herstellen. Vooral de spieren aan de achterzijde (hamstrings) moeten versterkt worden om de functie van de kruisband, deels, over te nemen (spierkorset). Om de spierbalans te waarborgen zal ook de voorzijde (quadriceps) worden versterkt.

16) Hoe gaat het verder met de mensen met een kapotte kruisband?
Bij ongeveer 1/3 van de patiënten zijn er na de acute fase geen klachten meer. Zij gaan weer probleemloos van hun bed naar de auto, met de lift naar de zesde verdieping en spelen ook hun wedstrijden biljart weer voluit mee. Bij 1/3 van de mensen geeft het ernstige problemen in het dagelijks functioneren. Zij komen, in aanmerking voor een nieuwe voorste kruisband. Bij de resterende groep treden de klachten alleen op bij intensieve sportbeoefening. Daarbuiten hebben ze geen klachten. Zij stoppen met hun sport, zoeken steun bij een kniebrace of kiezen alsnog voor een operatie.

17) Is zo'n brace niet preventief te gebruiken?
Neen, absoluut niet. De knie is een complex gewricht waarbij je niet één beweging kan beperken zonder andere bewegingen te hinderen. In de herstelfase kan een brace helpen maar dan moet hij wel door een deskundige zijn aangemeten.

18) Wat moet ik me bij een operatie voorstellen?
De operatie kan pas worden uitgevoerd als het lichaam is volgroeid en vindt onder plaatselijke verdoving of gehele narcose plaats. Het is geen kleinigheid en duurt één tot twee uur. Omdat we bij onze geboorte geen zakje reservepezen hebben gekregen wordt een nieuwe voorste kruisband meestal van de patellapees (knieschijfpees) gemaakt. Het middelste deel daarvan wordt, inclusief een stukje bot aan beide einden, weggenomen. Met een kijkoperatie wordt één kant aan het bovenbeen en één kant aan het onderbeen vastgeschroefd. Gewoon op de plek van de oude kruisband. Vaak gebruikt men ook wel een stukje pees van de hamstrings.

19) Is de operatie pijnlijk?
Over het algemeen valt de pijn, ook na die tijd, wel mee. Als het echter nodig is dan kan de eerste dagen aan pijnstilling worden gedaan.

20) Kan je na de operatie meteen weer sporten?
Neen, dat laat je wel uit je hoofd. De eerste week wordt geprobeerd de knie weer tot 90 graden te buigen, en leer je lopen met krukken. Je mag met je tenen alleen de grond aantikken. De weken daarna staan in het teken van verminderen van de zwelling. Na ongeveer vier weken kan je weer lopen zonder krukken en mag je fietsen en autorijden. Na ongeveer zes weken zit de pees vastgegroeid in het bot. Pas na zes maanden is de getransplanteerde pees omgezet in nieuw levend peesweefsel.

21) Moet je zes maanden thuis blijven zitten?
Neen, na 6 weken kan er weer lichte arbeid worden verricht en bij zwaarder werk kan dat na 12 weken.

22) Wanneer kan je dan volluit sporten?
Afhankelijk van hoe het gaat kan, in overleg met de fysiotherapeut, in het algemeen na acht weken worden gestart met hardlopen op een vlakke ondergrond. Na twaalf weken kan begonnen worden met het oefenen van draaibewegingen. Het duurt zes tot acht maanden voordat er weer volledig kan worden belast en contactsporten weer verantwoord zijn.

23) Is een nieuwe kruisband even sterk als de oude?
Nee, de nieuwe kruisband haalt maar 80% van de sterkte. Het blijft dus een zwakkere plek.

24) Wat is een algemene indicatie dat je weer kan sporten? In ieder geval mag het alleen in overleg met de fysiotherapeut. De sporter moet pijnvrij zijn, de spierkracht op het niveau van voor de blessure en de beweeglijkheid van de knie moet geheel zijn hersteld.

25) Kan je iets doen aan preventie?
Ja, er zijn een aantal mogelijkheden maar blessures uitsluiten kan helaas niet. Voorbeelden zijn:
Goed materiaal (bindingen etc.)
Goede schoenen voor de ondergrond waarop wordt gespeeld
Goede techniek en coördinatie training
Krachttraining van de bovenbenen en vooral hamstrings
Warming up met coördinatie oefeningen
Fair play en een strakke wedstrijdleiding